Tanımı ,Etken, Bulaşma ve Taşınma:
Halk arasında pamuk yada pamukçuk adıylada
anılır.
Hastalık nedeni tek hücreli mikroskopik flagellatalı ( kamçılı) bir
protozoa olan Trichomonas gallinaedir.Bir zamanlar güvercin ve
kumrularda hastalığa neden olan parazite Trichomonas columbae denilirken
bilim cevrelerince tüm kanatlılarda hastalık etkeni T. Gallinae olarak
isimlendirilmesi kabul edilmiştir . Hareketli olan bu protozoa
mikroskopta rahatça görülür.Dünyanın hemen her yerindeki güvercinlerde
yaygın şekilde bulunur.Yüksek üreme yeteneğine sahip olan parazit
hayati organlara yayılabilir.Güvercinlerin sindirim sistemi kanallarında
, yutak ve kursaklarında bulunabildiği gibi boşaltım sistemlerine de
geçebilir.Evcil ve yabani güvercinlerle kumruların büyük çoğunluğunda bu
protozoa mevcuttur.( %75-80 dolaylarında )
Bulaşma :
-
Ebeveynlerin çiftleşmeleriyle bulaşma,
- Ebeveynlerin yavruları beslemesi sırasında kursak içeriğiyle ve direk
ağız içinden bulaşma,
- Enfekte ebeveynlerin kursak içeriğinin yuvaya oradan da yavruların
göbek kordonuna bulaşmasıyla
- Enfekte kuşlarla ve/veya portör direk temas ( nakil , satış
yerinde,şov sırasında , barınaklar vb )
- Bulaşık içme sularının içilmesiyle , ağız içi salyaları ile içme
suları kontamine olur.
- Dışkı ile çıkarılan etkenlerin yeme bulaşması ve bu yemlerin
yenilmesiyle
Yetişkin güvercinler bu
protozoa ile enfekte oldukları halde hiçbir belirti
göstermeyebilirler(persiste enfekte,portör).Bir nevi güvercin ile
protozoa arasında denge hali mevcuttur.Ancak güvercinler
hastalandıklarında veya strese maruz kalıp vücut dirençleri düştüğünde
trichononadların sayısı artar ve hastalık belirtileri görülebilir.Bu
stres faktörlerinden birkaçı bağırsak parazitleri , enfeksiyöz
hastalıklar , tüy dökme ( tülek ) dönemleri gibi olumsuz şartlardır.Bu
yüzden bu parazite fırsatçı parazitte denir.
Hastalık genellikle ilkbahar sonu,yaz ve sonbaharda görülür.
Klinik ve Otopsi Bulguları:
Yetişkinlerde hastalık çoğunluk gizli seyreder ve klinik bulgu
izlenmeye bilir.Gençlerde enfeksiyon seyri hızlıdır.
Enfekte hayvanlarda izlenebilen bulgular:
- Cevre ile ilgisizlik,
- Halsizlik ,
- Zayıflama,
- Tüylerin
kabarması,
- Yem yeme ve su
içmede güçlük,
- Ağızlar açık,
güç soluma,
- İshal
- Kötü
performans,
- Göz yaşarması,
göz civarında şişkinlik,
- Ağızdan
gri-yeşil akıntı,
- Yemek borusu
tıkanmasından açlıktan ve/veya nefes borusu tıkanmasındansonucu 8-10
gün içinde ölüm.
Trichomoniasis genellikle genç güvercin ve kuğularda ağız,yumuşak
damak,farenks,yemek borusu, kursak, bezli mide, sinüsler,karaciğer, kimi
zaman dalak,akciğer,pankreas,kalp ve hava keselerinde lezyonlara neden
olur. Lezyonlar bezli mideden sonra sindirim sisteminde görülmez.
Akut devrede ilk lezyonlar ağız,farenks,yemek borusunda kursak mukozal
yüzeyinden inflamasyon, beyaz-kremsi yapışkan sıvının varlığı dikkati
çeker. Zamanla kenarları hiperemik, küçük,sarı-beyaz ülserler
oluşur.Nekrotik odaklar genişleyerek mukozal yüzeylere yayılır piramit
benzeri şekle dönüşür.
Kanamasız olarak yerinden kalkabilir. Ve diğer iç organlara da
yerleşir.Sinüslerde peynirimsi içerik dikkati çeker.
Ebeveynlerin kursak sütü ile enfekte olmuş yuvada yumurtadan yeni çıkan
ve göbeği kapanmamış olan yavrulara göbek yoluyla bulaşma olur.Bazen
dışa sarkabilen derinin altında tümör gibi büyüyen, peynirimsi , gevrek
ve kolaylıkla dağılıp ufalanabilen oluşumlar görülür.Oluşum çoğunlukla
belirli bir bölgeyle sınırlıdır.
Özetle;kanatlı trichomoniasisinde otopsi bulguları karakteristik ancak
patognomik değildir.
Ağız içi bölgesinde sarı noktalar , toplu iğne başından fasülye
büyüklüğüne hatta bazen dahada büyük boyutlara ulaşabilen peynirimsi
oluşumlarla karakterizedir.
Göbek formu görülüyorsa aynı oluşumlar sarımsı , peynirimsi oluşumlar
burada çok daha büyük olabilir.
Tanı:
Hastalığın tanısı,
anamnez, klinik ve otosi bulguları ve laboratuar incelemeleri ile
kesinleşir.
Mikroskop altında protozoanın görülmesi teşhis için yeterli
değildir.Güvercinlerin % 75-80 dolayında bu paraziti hiçbir semptom
göstermeden taşıyabileceği unutulmamalıdır.
Karıştırılan
Hastalıklar:
- Çiçek Hastalığının
difterik şekli,
- Candiasis,
- Vitamin A yetersizliği,
- Salmonella : Organlarda , özelikle karaciğerde görülen oluşumlar
Salmonella ile karıştırılabilir. Salmonellada grimsi ,
yağlıdır.Trichonomisiste sarı ve belirgin oluşumlardır.Trichonomiasiste
yutak yada göbekte de oluşumlar vardır.
Trichonomiasis te
oluşumların kolayca uzaklaştırılması peynirimsi ve ufalanması ayırıcı
tanı için yeterlidir.
Çiçek hastalığında etkilenen deri bölgelerinden alınan hücrelerin
sitoplazmalarında inklusiyon cisimcikleri (Bollinger cisimcikleri ) ve
bunların içinde bulunan virüs partikülleri ( Borrel partikülleri ) ışık
mikroskoplarıyla görülür.
Salmonella laboratuar testleriyle tesbit edilir.İleriki konularda
detaylı olarak anlatılacaktır.
Koruma, Kontrol ve
Tedavi:
Ciddi sağlık önlemleri, biyogüvenlik, temizlik ve dezenfeksiyon hem
ekonomik,hem de efektif bir yöntemdir.
Bazı yetiştiriciler
çiftleşme dönemi öncesi ve yavrular yumurtadan çıkmadan 4-5 gün
öncesinde aşırı trichomonas baskısını azaltmak için ilaç
kullanmaktalar.Trichononasların ilaçla tamamen yok etmek hemen hemen
imkansızdır.Sadece sayıca azalmakta ve bu sayı zamanla tekrar
yükselmektedir.Bu arada yavrular trichomonaslara karşı direnç
oluşturmakta onlarla beraber yaşayabilecek savunma mekanizmaları ve
denge halini oluşturmaktalar.
Bu amaçla:
Bazı ülkelerde Dimetridazole (Avrupa, Australya ve Kanada da
kullanılmakta, A.B.D. kullanılmamaktadır.), Ronidazole,
Carnidazole ve dünyanın her yerinde insanlar için üretilen
Metronidazole etken maddeli ilaçları kullanmaktalar.
Bahsi geçen ülkelerde günlük tek güvercin dozluk tabletler
çoğunluktadır.
Geçici tedavi için damızlıklara tek tablet yada gün aşırı 2-3 tablet
uygulanır.
Enfekte sürülerde tedavi
uygulanır.Tedavi oluşumlar yok olana kadar sürdürülürse de uygun
şartlar sağlanarak 3-4 gün süreyle sınırlandırılmalı daha fazla süreli
tedavilerde genellikle karaciğerde hasar oluşabileceği unutulmamalıdır.
Tedavi sırasında uygun antibiyotiklerde uygulanır.Trichonomiasis in
oluşturduğu açıklıklardan vücuda patojen bakteriler girebilir.
Carnidazole:
Genellikle tek güvercin dozluk tabletlerdir.
Dozu: 0.01 gr 3 gün veya oluşumlar yok olana kadar.
Dimetridazole: Çoğu ülkede kullanılmamaktadır. Oldukça
toksik bir ilaçtır. Dozaşımına dikkat edilmelidir !... Dozaşımına dikkat
etmek için hava sıcaklığı göz önünde bulundurulmalı, suyun buharlaşacağı
ve konsantrasyonu arttıracağı ihmal edilmemelidir.
Dozu: 1 litre içme suyuna 0.5 gr.
Metronidazole: Kısmen toksik bir ilaçtır. Tablet formları
da mevcuttur, damızlık güvercinlerde tedavi uygulanır. İnsan tedavisinde
de kullanıldığından dünyanın her yerinde kolayca bulunur ve kullanılır.
Dozu: Güvercin başına 0,05-0,06 gr dozunda 3 gün süreyle kullanılır.
Ronidazole: Kısa sürede tedavi edici etkisini
gösterir.Çiftleştirme döneminde , yarış döneminde ve yavru döneminde
genellikle bu etken maddeli ilaçlar tercih edilir.
Trinhonomiasis
sırasında koksidiosisin görülmesi muhtemel olduğundan Amprolium
ile kombine Ronidazole preparatları kullanılması daha uygundur.
Posta yarışlarında yada diğer yarışlar sırasında bu kombinasyonun
kullanılması uygundur.
Dozu: 1 litre içme suyuna 0,2 gr.
Trichonomiasis görülen
kuşlarda,özellikle ağır vakalarda yem ve su içemediklerinde tedavi söz
konusu olamayacağı gibi; barınakları, ekipmanın, sağlıklı hayvanların
bulaşması söz konusudur.
Her ne kadar ilaçla
lezyonlar iyileştirilse de trichomonadların sürüden tamamen
uzaklaştırılması mümkün değildir. Güvercinler bu protozoaya karşı geçici
bir rahatlama ve direnç oluşturma yoluna gider.
Bu sepeple;
YAPILMASI GEREKENLER:
- Sürü Trichonimiasise
dirençli kuşlardan oluşturulmalı , duyarlı kuşlar damızlıktan
ayrılmalıdır.
- Hasta hayvanlar sürüden vakit geçirilmeden çıkarılmalıdır.
- Diğer hastalıkların kontrol altında tutulmalıdır.
- Kümes dizaynının ve şartlarının iyi olması sağlanmalı , günlük ,
haftalık temizlik ve bakımları iyi olmalıdır.
- Kaliteli ve dengeli yemleme yapılmalıdır.
- Su çok önemlidir.Temiz olmalı ve patojen organizmaları
barındırmamalıdır.
- Trichonomiasis lezyonları görüldüğünde uygun ilaçlarla kısa sürede
tedavi edilmelidir.
- Sürüye yabancı hayvan katımında dikkatli ve titiz davranmalı, yeni kuş
alındığında en az 30 gün karantinada tutulmalı herhangi bir sorun olup
olmadığı gözlenmelidir.
Halk Sağlığı açısından
önemi;
Güvercinlerde trichonomiasise sebep olan Trichomonas gallinea insanlarda
hastalığa neden olmaz.
İnsanlarda görülen trichonomiasisin etkeni farklıdır.
Hayvan hastalıklarında ;
sizin , ailenizin , toplum sağlığı ve sevdiğiniz canlının sağlığı için
mutlaka size en yakın VETERİNER HEKİM kliniğine gidin !...
Hastalık ihmale gelmez !...
Yazan: Veteriner Hekim
Ercan Çatal |